Odpowiednia dieta przy niedoczynności tarczycy — przyczyny, objawy, co jeść a czego unikać

Osoby z chorobami hormonalnymi (endokrynologicznymi) często mają wątpliwości co do tego, które produkty mogą spożywać w diecie. Mimo dostępu do wielu informacji istnieje spora szansa, że natrafisz na niezbyt rzetelne źródła.

W tym artykule skupimy się na kluczowych aspektach dotyczących żywienia osób z niedoczynnością tarczycy.

Przeczytaj ten tekst, aby wiedzieć:

• jakich produktów warto unikać lub ograniczyć
• dlaczego zdrowe odżywianie łagodzi doskwierające objawy
• co powinna zawierać dieta przy niedoczynności tarczycy w przykładowym jadłospisie
• czy plan dietetyczny musi być ukierunkowany na odchudzanie
• jak jest wpływ właściwych nawyków żywieniowych na równowagę hormonalną

Przekonaj się, że założenia rygorystycznych diet redukcyjnych są nie tylko nieskuteczne, ale mogą być także szkodliwe dla zdrowia. 

Niedoczynność tarczycy — przyczyny

Mianem tarczycy określa się jeden z największych gruczołów w organizmie człowieka. Gruczoł tarczowy odpowiada za produkcję hormonów — tyroksyny i trójjodotyroniny — regulujących pracę metabolizmu. Niedoczynność to stan, w którym organizm zmaga się z problemem niedostatecznego wydzielania tych związków hormonalnych.

Ponadto choroby tarczycy mogą być rezultatem różnorodnych czynników:

• palenie tytoniu
• uwarunkowania genetyczne
• infekcje bakteryjne i wirusowe
• negatywne warunki środowiskowe (np. smog, metale ciężkie)
• przeciążenie psychoemocjonalne (np. nadmierny stres w pracy)
• niedobór jodu oraz innych witamin i minerałów np. niedojadanie, pomijanie posiłków
• choroba Hashimoto, czyli przewlekłe zapalenie tarczycy o podłożu autoimmunologicznym

Objawy przy niedoczynności tarczycy

Diagnozę oraz leczenie gruczołu tarczowego przeprowadza endokrynolog. Korzystne w niedoczynności tarczycy jest podawanie syntetycznego analogu jednego z jej hormonów — Lewotyroksyny. Głównym celem leczenia jest jednak zmiana stylu życia. Dlatego właściwe nawyki żywieniowe przy źle pracującej tarczycy i regularna aktywność fizyczna są niezbędnymi elementami, aby przywrócić utraconą równowagę hormonalną. 

Objawy nieprawidłowego funkcjonowania tarczycy:

• silne uczucie zmęczenia
• przyrost masy ciała, czasami wręcz otyłość
• zaburzenia emocjonalne np. większa drażliwość
• apatia, brak motywacji, spadek zainteresowań codziennością
• u kobiet — zaburzony cykl menstruacyjny i problemy z płodnością
• u mężczyzn — spadek libido, pogorszona kondycja seksualna oraz ograniczenie syntezy testosteronu

Dieta przy niedoczynności tarczycy — co spożywać, a czego należy unikać przy niedoczynności?

Dużą rolę w prawidłowej produkcji hormonów tarczycy odgrywa codzienna dieta. W niefarmakologicznym leczeniu niedoczynności należy zadbać o odpowiedni jadłospis. Z jednej strony należy zadbać o produkty z korzystnym wpływem na funkcjonowanie gospodarki hormonalnej. Z drugiej należy zminimalizować ryzyko uszkodzenia komórek tarczycy przez określone produkty spożywcze.  Oto produkty polecane dla Twojej diety oraz te, które mogą okazać się niekorzystne dla zdrowia.

Jod a niedoczynność tarczycy

Jod jest minerałem, który odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu zdrowego gruczołu tarczowego. Przede wszystkim jod jest głównym budulcem hormonów tarczycowych. Niedobór tego pierwiastka ma bezpośredni wpływ na pogorszenie produkcji tyroksyny i trójodotyroniny. Tym samym potęguje ryzyko rozwoju niedoczynności. Dlatego też w wielu krajach jod jest dodawanych do soli kuchennej.

Niestety jego nadmiar jest równie niekorzystny co braki. Zbyt duża ilość jodu prowadzi do nadczynności. Nawet w codziennym stosowaniu soli jodowanej rzadko dochodzi do jej użycia w nadmiarze¹. W związku z tym stosowanie diet z obniżoną zawartością jodu jest zupełnie nieuzasadnione. Suplementacja jodem musi być poparta konkretnymi zaleceniami dietetyka lub lekarza. 

Inne produkty spożywcze bogate w jod ryby morskie, jaja oraz mleko i jego przetwory. Stąd stosowanie jodu w formie suplementu diety jest często rekomendowane weganom. 

Masz niedoczynność tarczycy — sprawdź poziom witaminy D!

Przy złej pracy tarczycy warto również zwrócić uwagę na problem niedoboru witaminy D. W jednej z metaanaliz² potwierdzono, że niższe stężenie tej witaminy było znacznie częstsze wśród osób z chorobami tarczycy. Indywidualne dostosowanie dawki witaminy D należy do leczenia lub suplementacji diety w niedoczynności tarczycy jest kluczowe dla zachowania dobrego stanu zdrowia³.

Czego nie jeść przy niedoczynności tarczycy?

Przede wszystkim trzeba ograniczyć ilość substancji wolotwórczych. Obecność tych związków ma duży wpływ na niedobór hormonów tarczycy, gdyż prowadzą do zakłócenia produkcji tyroksyny i trójjodotyroniny. Odpowiednio dobrana dieta dla osób chorujących na niedoczynność charakteryzuje się ograniczonymi ilościami takich warzyw jak: brokuły, brukselska, kalafior oraz rzepa⁴.

Ile jeść warzyw kapustnych w diecie na niedoczynność tarczycy?

Wedle aktualnego stanu wiedzy i dostępnych danych, nie ma za wiele informacji na temat wpływu ilości spożywanych warzyw kapustnych na funkcje tarczycy. W jednym badaniu, które przeprowadzono wśród osób z prawidłowo pracującą tarczycą, oceniono wpływ codziennego spożycie soku z jarmużu w ilości 2 porcji dziennie przez 7 dni⁵ Nie zaobserwowano, aby doszło do zmian w zakresie funkcjonowania gruczołu. Podobne rezultaty uzyskano w randomizowanym badaniu, gdzie uczestnicy ze zdrową tarczycą przez 12 tygodni codziennie spożywali porcję soku z kiełków brokułu⁶

W strączkach i warzywach kapustnych zawarte są goitrogeny!

To substancje antyodżywcze, które mogą wpływać na pracę tarczycy. Jednak ten wpływ jest na tyle minimalny, że zalety płynące ze spożycia strączków są znacznie ważniejsze dla zdrowia. Strączki stanowią bowiem źródło cennego błonnika, białka, witamin z grupy B oraz licznych minerałów. Warto pamiętać, że podgrzewanie jedzenia przyczynia się do niszczenia goitrogenów i tym samym minimalizuje ich niekorzystne oddziaływanie na tarczycę. Dlatego nie ma konieczności, aby całkowicie eliminować strączki i warzywa kapustne. Kluczowe jest ich spożycie w odpowiedniej ilości⁷.

Korzystne w niedoczynności tarczycy może być ograniczenie soi!

Soja to co prawda świetne źródło białka, ale może zakłócać wchłanianie syntetycznych hormonów stosowanych w leczeniu chorych z niedoczynnością tarczycy. Dlatego zaleca się unikać spożywania soi w godzinach bliskich porze stosowania Lewotyroksyny i innych leków hormonalnych⁸.

Selen a dieta w niedoczynności tarczycy

Selen to z kolei fundamentalny składnik procesu aktywacji hormonów tarczycowych. Tym samym gwarantuje prawidłowe funkcjonowanie związków hormonalnych w organizmie. Selen wykazuje też silne właściwości przeciwutleniające. Dzięki temu chroni komórki tarczycy przed oddziaływaniem wolnych rodników tlenowych i stresu oksydacyjnego. Tym samym minimalizuje szansę uszkodzeń komórkowych⁹.

Niedoczynność tarczycy – dieta bogata w selen zawiera:

• rośliny strączkowe
• pełnoziarniste zboża
• jaja (zwłaszcza żółtka)
• ryby morskie (zwłaszcza tuńczyk i sardynki)
• orzechy brazylijskie (zawartość selenu zależy od regionu uprawy)¹⁰.

Jak selen działa na tarczycę?

Wyniki niektórych badań sugerują, że suplementacja selenem przynosi pozytywne rezultaty¹¹. Zwłaszcza w przypadku osób z jej potwierdzonym niedoborem¹². Kontrowersje budzi jednak fakt, że toksyczny nadmiar selenu wskutek nieumiejętnego stosowania suplementów stanowi duże zagrożenie dla zdrowia. Dlatego zawsze zachowaj ostrożność i zanim zdecydujesz się coś zrobić na własną rękę, lepiej skonsultować się z dietetykiem, farmaceutą lub lekarzem.

Rola cynku w funkcjonowaniu tarczycy

Cynk jest obecny w większości produktów spożywczych. Z tego też powodu jego niedobory w diecie są przeważnie rzadkie w krajach rozwiniętych. Co więcej, cynk reguluje funkcjonowanie gruczołu tarczowego i tym samym jego zwiększone spożycie może być korzystne przy niedoczynności tarczycy¹³. W diecie nie może więc zabraknąć kurczaka, mięsa wołowego i owoców morza. To właśnie dzięki tym produktom najlepiej zadbać o prawidłowy poziom cynku w organizmie. 

Niedoczynność tarczycy – dieta bezglutenowa 

Celiakia jest chorobą autoimmunologiczną, w której konieczne jest przestrzeganie diety bezglutenowej. Obecność celiaki zwiększa ryzyko wielu różnorodnych chorób gruczołu tarczowego np. choroba Hashimoto (autoimmunologiczne zapalenie tarczycy) czy choroba Grave Basedowa¹⁴. 

Warto jednak zaznaczyć, że obecnie nie ma konieczności rutynowego stosowania diety bezglutenowej w przypadku chorób tarczycy¹⁵. Przy chorobie Hashimoto i niedoczynności warto rozważyć przeprowadzenie badań pod kątem celiakii, co sugerują sami specjaliści.

Należy też przypomnieć, że eliminacja glutenu z diety skutkuje brakiem wielu wartościowych składników. Gluten stanowi źródło błonnika, wapnia, witaminy z grupy B oraz żelaza¹⁶. Niewskazane jest samodzielne wprowadzanie diety bezglutenowej bez uprzedniej konsultacji z lekarzem bądź dietetykiem¹⁷. 

Na co zwrócić uwagę w diecie osób z niedoczynnością tarczycy?

• Zwiększ spożycie przeciwutleniaczy — antyoksydanty odgrywają ważną rolę w ochronie komórek przed uszkodzeniami ze strony wolnych rodników. Neutralizują działanie reaktywnych form tlenu, które są efektem przemian metabolicznych organizmu oraz wpływu różnych czynników środowiskowych (np. metale ciężkie w smogu)¹⁸. Dobrymi źródłami przeciwutleniaczy są świeże owoce i warzywa m.in. czarne jagody, buraki, maliny, marchew.
• Zadbaj o optymalną ilość pełnowartościowego białka — proteiny i zawarte w nich aminokwasy są bardzo istne dla zdrowia gruczołu tarczowego¹⁹. Jest wiele produktów stanowiących wartościowe źródła białka m.in. mięso, jaja, ryby, strączki czy produkty mleczne. 
• Ogranicz spożycie produktów o wysokim indeksie glikemicznym (IG) — diety, w których są regularnie spożywane produkty o wysokim IG mogą mieć negatywny wpływ na równowagę hormonalną organizmu²⁰. Dlatego zbyt nadmierne i częste sięganie po m.in. cukier, miód, słodycze czy gazowane napoje, powoduje wzrost poziomu cukry i tym samym może zaburzyć zdrowie tarczycy. 

Czego unikać, aby nie zakłócać wchłanianie Lewotyroksyny

Leczenie niedoczynności tarczycy często wymaga stosowania już wcześniej leku. Podając Lewotyroksynę należy unikać niektórych produktów, gdyż mogą prowadzić do zakłócenia jej wchłaniania. Przede wszystkim artykuły spożywcze o dużej zawartości błonnika m.in. płatki owsiane, pełnoziarniste pieczywo, musli. Na wchłanianie Lewotyrkosyny wpływa też żywność bogata w wapń m.in. nabiał, soja, produkty sojowe fortyfikowane wapniem, przetwory sojowe typu tofu. 

Nie trzeba jednak eliminować tych produktów z diety. Warto zadbać o odpowiednią przerwę pomiędzy posiłkiem a porą przyjęcia kolejnej dawki leku.  

Lewotyroksyna jest rekomendowana do użycia rano na czczo, nie 30-60 minut przed śniadaniem. Leki należy popić wodą i unikać innych napojów (np. herbata, sok owocowy, kawa). Tym sposobem istnieje mniejsze ryzyko, że oddziaływanie żywności na wchłanianie leku zostanie zminimalizowane. 

Dieta odchudzająca — czy choroby tarczycy powodują tycie

Prawidłowa masa ciała jest podstawą dla równowagi hormonalnej. Osoby chorujące na niedoczynność mają często problem z utrzymaniem właściwej masy ciała. Stosowanie syntetyczych analogów hormonalnych (Lewotyroksyna) ma na celu normalizację poziomu tyroksyny. Uzyskując odpowiednie stężenie hormonów tarczycowych warto zadbać o odpowiednią dietę i regularną, właściwie dostosowaną aktywność fizyczną. Tak kompleksowe zaangażowanie się pozwoli schudnąć przy niedoczynności tarczycy.

Dieta na odchudzanie przy niedoczynności tarczycy nie odbiega zaleceniami od głównych zasad zdrowego odżywiania. Trzeba zadbać o właściwe zbilansowanie podstawowych makroskładników do aktualnych potrzeb organizmu.  

Ponadto nie zapominaj o:

• cynku
• jodzie
• selenie
• witaminach
• odpowiedniej ilości białka
• ograniczeniu lub wykluczeniu produktów o wysokim IG

Dieta na niedoczynność tarczycy — podsumowanie

Najrozsądniejszym podejściem w kwestii żywienia w przypadku niedoczynności tarczycy jest skupienie się na właściwych nawykach żywieniowych. Zwłaszcza na odpowiednio skomponowanej i zbilansowanej diecie^{21 22}. Ponadto nie można pominąć istotnej roli snu, aktywności fizycznej oraz regeneracji. Tak kompleksowe podejście umożliwi unormowanie pracy gruczołu tarczowego, przywrócić zaburzoną równowagę hormonalną i zadbać o zdrowie metabolizmu.

Bibliografia:

1. Key, T. J. A., et al. „Raised thyroid stimulating hormone associated with kelp intake in British vegan men.” Journal of Human Nutrition and Dietetics.
2. Wang J, Lv S, Chen G, Gao C, He J, Zhong H, et al. Meta-analysis of the association between vitamin D and autoimmune thyroid disease. Nutrients. 2015
3. H. Jiang, X. Chen, X. Qian, and S. Shao, “Effects of vitamin D treatment on thyroid function and autoimmunity markers in patients with Hashimoto’s thyroiditis-A meta-analysis of randomized controlled trials,” J Clin Pharm Ther
4. Concentrations of thiocyanate and goitrin in human plasma, their precursor concentrations in brassica vegetables, and associated potential risk for hypothyroidism Peter Felker, Ronald Bunch, Angela M Leung
5. Endocr Pract. 2017 Jul; Sarah S.R. Kim, Xuemei He, Lewis E. Braverman, Radhika Narla, Pawan K. Gupta, and Angela M. Leung
6. Broccoli sprout beverage is safe for thyroid hormonal and autoimmune status: Results of a 12-week randomized tria Dionysios V Chartoumpekis, Panos G Ziros , Jian-Guo Chen, John D Groopman, Thomas W Kensler, Gerasimos P Sykiotis
7. Sharma R., Bharti S., Kumar K. H.: Diet and thyroid – myths and facts. J Med Nutr Nutraceut 2014
8. Fruzza AG, Demeterco-Berggren C., Jones KL.: Unawareness of the effects of soy intake on the management of congenital hypothyroidism. Pediatr, 2012 Sep
9. Pirola I., Gandossi E., Agosti B., i wsp. Selenium supplementation could restore euthyroidism in subclinical hypothyroid patients with autoimmune thyroiditis.
10. Brazil nuts: an effective way to improve selenium status Christine D Thomson, Alexandra Chisholm, Sarah K McLachlan, Jennifer M Campbell
11. Selenium, selenoproteins and the thyroid gland: interactions in health and disease Lutz Schomburg
12. Santos LR, Duraes C, Mendes A et al.: A polymorphism in the promoter region of the selenoprotein S gene (SEPS1) contributes to Hashimoto’s thyroiditis susceptibility.
13. Maxwell C, Volpe SL. Effect of zinc supplementation on thyroid hormone function. A case study of two college females. Ann Nutr Metab. 2007
14. Zubarik R., Ganguly E., Nathan M. i wsp., Celiac disease detection in hypothyroid patients requiring elevated thyroid supplementation: A prospective cohort study, „Eur J Intern Med.”
15. M. Szczuko et al., “Doubtful Justification of the Glucelten-Free Diet in the Course of Hashimoto’s Disease,” Nutrients, vol. 14, no. 9, May 2022
16. Nutritional Status in Spanish Adults with Celiac Disease Following a Long-Term Gluten-Free Diet Is Similar to Non-Celiac Nutrients 2021
17. Gluten-Free Diet: Gaps and Needs for a Healthier Diet Nutrients 2019
18. Pisoschi A.M., Pop A.; The role of antioxidants in the chemistry of oxidative stress: A review. Our J Med Chem. 2015
19. Effects of Dietary Protein on Thyroid Axis Activity Ewelina Pałkowska-Goździk, Katarzyna Lachowicz, and Danuta Rosołowska-Huszcz
20. Gierach M, Gierach J, Junik R. Insulin resistance and thyroid disorders. Endokrynol Pol.
21. R. Ahmed, S. Al-Shaikh, and M. Akhtar, “Hashimoto Thyroiditis,” Adv Anat Pathol
22. Ihnatowicz P., Drywień M., Wątor P., i.in: The importance of nutritional factors and dietary management of Hashimoto’s thyroiditis, Annals of Agricultural and Environmental Medicine